PCOS, czyli zespół policystycznych jajników (inaczej nazywany zespołem wielotorbielowatych jajników) jest najczęstszą endokrynopatią i jedną z głównych przyczyn niepłodności u kobiet w wieku rozrodczym. Szacuje się, że może dotyczyć nawet co piątej kobiety. Jest schorzeniem o nierozpoznanej do końca etiopatogenezie. W przebiegu PCOS występują zaburzenia metaboliczne i hormonalne. Charakterystycznym jest występowanie hiperandrogenizmu pochodzenia jajnikowego (który prowadzi do hirsurtyzmu, problemów z płodnością, trądziku, ale także do rozwoju otyłości brzusznej oraz jej następstw), zaburzeń gospodarki węglowodanowej (insulinooporności, hiperinsulinemii i zaburzeń metabolizmu glukozy) oraz zaburzeń gospodarki lipidowej. Występujący u kobiet z PCOS nieprawidłowy poziom hormonów jest przyczyną gromadzenia się niedojrzałych pęcherzyków Graffa w jajnikach, które zamiast pękać i uwalniać komórkę jajową gotową do zapłodnienia obumierają i tworzą torbiele i cysty.
Należy pamiętać, że odpowiednio zbilansowana dieta w PCOS będzie istotnym czynnikiem wspomagającym leczenie farmakologiczne.
Ze względu na to, że kobiety z PCOS mają zwiększone ryzyko wystąpienia miażdżycy, nadciśnienia tętniczego oraz cukrzycy typu 2 zaleca się im stosowanie diety o kontrolowanej zawartości kwasów tłuszczowych opartej na produktach o niskim IG oraz bogatej w błonnik i antyoksydanty. Oprócz tego istotne jest, by dieta poprawiała płodność. W przypadku występowania nadwagi lub otyłości zalecana jest redukcja masy ciała w celu poprawy insulinowrażliwości oraz zmniejszenia poziomu androgenów. Należy bowiem pamiętać, że nadmiar tkanki tłuszczowej, zwłaszcza w okolicy brzucha, nasila objawy PCOS. Co istotne, redukcja masy ciała już o 5% powoduje, że cykl miesiączkowy się reguluje.
Dobrym wyborem będzie zastosowanie diety śródziemnomorskiej lub diety DASH.
Węglowodany
Szacuje się, że nawet 70% pacjentek (zarówno szczupłych jak i z otyłością) chorych na PCOS może mieć insulinooporność, dlatego istotne jest unikanie węglowodanów łatwo przyswajalnych, o wysokim IG, które zmniejszają wrażliwość insulinową, zwiększają stan zapalny oraz prowadzą do zwiększenia masy ciała. Dodatkowo produkty o wysokim IG blokują wytwarzanie SHBG. Najlepszą opcją będzie wybieranie produktów zbożowych pełnoziarnistych, które oprócz niskiego IG są źródłem błonnika oraz witamin z grupy B i magnezu. Zaleca się zmniejszenie procentowego udziału węglowodanów do 55%.
Białko
Powinno pokrywać ok. 20% dziennego zapotrzebowania energetycznego. Spożywanie takiej ilości białka przez kobiety może być pomocne w zmniejszeniu cholesterolu całkowitego, frakcji LDL, trójglicerydów, testosteronu oraz wskaźnika wolnych androgenów (FAI). Uwaga – metformina stosowana w leczeniu PCOS może doprowadzić do niedoborów wit. B12, która jest ważna dla płodności. W związku z tym zaleca się zadbanie o odpowiednią podaż białka zwierzęcego w diecie.
Tłuszcze
Istotne jest ograniczenie spożycia tłuszczów typu TRANS, które działają prozapalnie oraz wpływają negatywnie na płodność kobiet oraz ograniczenie tłuszczów zwierzęcych. Ilość cholesterolu nie powinna przekraczać 200 mg/dobę. Mówiąc o tłuszczach nasyconych warto wspomnieć, że kobietom z PCOS zaleca się ograniczanie spożycia nabiału, ponieważ wykazano, że produkty mleczne zawierają hormon IGF-1, który naśladuje działanie insuliny w organizmie, powodując jej wzrost, a co za tym idzie wzrost poziomu testosteronu. Korzystne działanie mają natomiast wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3, które wpływają na proces syntezy hormonów płciowych oraz działają przeciwmiażdżycowo. Ich dobrym źródłem są: ryby morskie, olej lniany, siemię lniane oraz nasiona chia. Tłuszcze powinny stanowić do 35% zapotrzebowania energetycznego.
Antyoksydanty
Ze względu na gorszą pojemność antyoksydacyjną u kobiet z PCOS zaleca się zwiększenie w diecie ilości produktów o działaniu przeciwutleniającym, a więc bogatych w wit. C, E, karotenoidy, selen, cynk oraz polifenole. Co ciekawe, bogata w antyoksydanty zielona herbata może redukować poziom testosteronu, który jest podwyższony u kobiet z PCOS, poprzez zmniejszenie jego przemiany w aktywną formę.
Błonnik
Ogranicza wchłanianie cholesterolu, a więc obniża jego stężenie we krwi, obniża stężenie glukozy oraz daje uczucie sytości. Jego ilość w diecie powinna wynosić >20 g/dobę.
Aktywność fizyczna
Regularna aktywność fizyczna o umiarkowanym stopniu intensywności poprawia wrażliwość tkanek na insulinę oraz pomaga zmniejszyć ilość tkanki tłuszczowej, która zwiększa stan zapalny. Szczególnie zaleca się wykonywanie ćwiczeń aerobowych, które poprzez pobudzanie mitochondriów poprawiają wrażliwość insulinową. Dodatkowo wysiłek fizyczny polepsza zdolności reprodukcyjne i regularność cykli menstruacyjnych.
Autor:
Weronika Dembska – studentka dietetyki na Uniwersytecie Medycznym w Łodzi. Interesuje się dietoterapią chorób tarczycy oraz jelit, ale także wpływem rytmu dobowego na organizm.
Bibliografia:
- Fauser BC, Tarlatzis BC, Rebar RW, et al. Consensus on women’s health aspects of polycystic ovary syndrome (PCOS): the Amsterdam ESHRE/ASRM-Sponsored 3rd PCOS Consensus Workshop Group. Fertil Steril. 2012; 97(1): 28–38.e25.
- Azziz R, Carmina E, Chen Z, et al. Polycystic ovary syndrome. Nat Rev Dis Primers. 2016(2): 16057.
- Pasquali R, Zanotti L, Fanelli F, et al. Defining hyperandrogenism in women with polycystic ovary syndrome: a challenging perspective. J Clin Endocrinol Metab. 2016; 101(5): 2013–2022.
- Rachoń D, Teede H. Ovarian function and obesity — interrelationship, impact on women’s reproductive lifespan and treatment options. Mol Cell Endocrinol. 2010; 316(2): 172–179.
- Skałba P., Dabkowska-Huć A.: Metaboliczne aspekty zespołu policystycznych jajników (PCOS). Endokrynologia Polska. T.56, nr 6 (2005), s.960-963
- Szczuko M, Skowronek M, Zapałowska-Chwyć M, et al. Quantitative assessment of nutrition in patients with polycystic ovary syndrome (PCOS). Rocz Panstw Zakl Hig. 2016; 67(4): 419–426, indexed in Pubmed: 27925712.
- Dr n. med. Agnieszka Kosk, dr hab. med. Irina Kowalska; Insulinooporność a zespół policystycznych jajników; Klinika Endokrynologii, Diabetologii i Chorób Wewnętrznych, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku.
- Chavarro JE, Rich-Edwards JW, Rosner BA, et al. Dietary fatty acid intakes and the risk of ovulatory infertility. Am J Clin Nutr. 2007; 85(1): 231–237, indexed in Pubmed: 17209201.
- Douglas CC, Gower BA, Darnell BE, Ovalle F, Oster RA, Azziz R. Role of diet in the treatment of polycystic ovary syndrome. Fertil Steril. 2006;85(3):679-688. doi:10.1016/j.fertnstert.2005.08.045.
- Dutkowska A; Konieczna A; Breska-Kruszewska J; Sendrakowska M; Kowalska I; Rachoń D; Recomendations on non-pharmacological interventions in women with PCOS to reduce body weight and improve metabolic disorders; Endokrynologia Polska 2019;70(2):198-212.
- Kłósek P., Grosicki S., Całyniuk B.: Dietoterpia w zespole policystycznych jajników – zalecenia praktyczne. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2017, tom 8, nr 4, 148–154.
- Rajaeieh G, Marasi M, Shahshahan Z, Hassanbeigi F, Safavi SM. The Relationship between Intake of Dairy Products and Polycystic Ovary Syndrome in Women Who Referred to Isfahan University of Medical Science Clinics in 2013. Int J Prev Med. 2014;5(6):687-694.